Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE

Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE

Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (dalej „Dyrektywa”) jest podstawą prawną powołania na gruncie prawa UE systemu handlu uprawnieniami do emisji, zwanego dalej „EU ETS”.

EU ETS jest kluczowym elementem polityki UE na rzecz walki ze zmianami klimatu oraz jej podstawowym narzędziem służącym do zmniejszania emisji gazów cieplarnianych w sposób efektywny pod względem kosztów i skuteczny pod względem gospodarczym.

EU ETS obejmuje emisje niektórych gazów cieplarnianych tj. dwutlenku węgla (CO2), podtlenku azotu (N2O) oraz perfluorowęglowodorów, przy czym emisja ostatnich dwóch substancji jest powiązana z niektórymi tylko działaniami objętymi zakresem Dyrektywy.

Cele polityki klimatycznej są na gruncie Dyrektywy osiągane poprzez ustanowienie ogólnoeuropejskiego limitu emisji, który w założeniu powinien odpowiadać liczbie uprawnień do emisji, dostępnych na unijnym rynku uprawnień do emisji w danym okresie rozliczeniowym. Założenie to modyfikują mechanizmy wprowadzone Dyrektywą, w tym szczególności mechanizm związany z wprowadzeniem tzw. rezerwy stabilności rynkowej, którego celem jest sterowanie podażą uprawnień do emisji na unijnym rynku w celu utrzymywania odpowiednio wysokiej ceny na uprawnienia.

Systemem objęte są określone rodzaje działań prowadzonych w instalacjach (spełniających określone parametry progowe odnoszone do mocy lub zdolności produkcyjnych instalacji), a także operacje lotnicze wykonywane przez operatorów statków powietrznych. Rodzaje tych działań i operacji lotniczych określa Załącznik I do Dyrektywy. Zaznaczenia wymaga, iż w odniesieniu do emisji z operacji lotniczych, system obejmuje jedynie emisje CO2.

Dyrektywa określa zasady udostępniania uprawnień do emisji uczestnikom systemu tj. prowadzącym instalacje i operatorom statków powietrznych, wprowadzając w tym względzie dwie podstawowe metody – nabywania uprawnień w drodze sprzedaży aukcyjnej i nieodpłatnego przydziału uprawnień w ramach puli zarezerwowanych na ten cel, przy czym nieodpłatny przydział uprawnień do emisji nie ma zastosowania do wytwarzania energii elektrycznej. Wytwórcy energii elektrycznej co do zasady zmuszeni są do nabywania uprawnień do emisji na rynku, w tym na organizowanych przez państwa członkowskie aukcjach uprawnień do emisji. Przydział nieodpłatnych uprawnień do emisji odbywa się przy tym według odrębnych zasad w odniesieniu do instalacji i w odniesieniu do operatorów statków powietrznych. Jednolite zasady przydziału uprawnień do emisji w odniesieniu do operatorów statków powietrznych określa bezpośrednio Dyrektywa (art. 3e). W odniesieniu do instalacji, którym przydziela się uprawnienia, ogólne zasady uregulowane w Dyrektywie (np. jednolity benchmark produktowy, liniowy współczynnik redukcyjny) zostały uszczegółowione przez Komisję Europejską w postaci aktu wykonawczego wydanego na podstawie art. 10a.

W przypadku wytwórców energii elektrycznej Dyrektywa dopuszcza możliwość przejściowego przydziału uprawnień do emisji w ramach tzw. derogacji, której zasady zostały uregulowane w art. 10c. Przepis ten wskazuje warunki, na jakich państwa członkowskie mogą udzielić pomocy publicznej przyznając uprawnienia do emisji instalacjom wytwarzającym energię elektryczną, w związku z ponoszeniem przez wytwórców energii kosztów inwestycyjnych na modernizację sektora energetycznego, dywersyfikację struktury paliwowej i inne wskazane w tym przepisie cele.

Zgodnie z Dyrektywą każde państwo członkowskie publikuje i przedkłada Komisji wykaz instalacji objętych na jego terytorium zakresem EU ETS oraz wszelkich bezpłatnych uprawnień do emisji przydzielonych instalacjom na zasadach określonych w art. 10a lub 10c (art. 11).

Przydzielone uprawnienia do emisji są wydawane na rachunki w Rejestrze Unii, które są prowadzone na zbliżonych zasadach dla instalacji lub operatorów statków powietrznych. Uprawnienia są wydawane do dnia 28 lutego każdego roku.

Przydział uprawnień do emisji ustalony we wspomnianych wykazach instalacji podlega co roku weryfikacji. W przypadku uprawnień przydzielanych na podstawie art. 10a, o liczbie uprawnień do emisji wydawanych na rachunek instalacji decyduje poziom działalności realizowany w instalacji, a w przypadku uprawnień przydzielanych na podstawie art. 10c – wysokość kosztów inwestycyjnych ponoszonych na realizację zakwalifikowanych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Dyrektywa określa także zasady dostępności uprawnień w ramach tzw. rezerwy uprawnień do emisji (przeznaczonej dla instalacji objętych systemem), oraz specjalnej rezerwy dla operatorów statków powietrznych. Przeznaczenie rezerwy związane jest z zaspokajaniem potrzeb emisyjnych nowych uczestników systemu, którzy nie uczestniczyli w systemie od początku danego okresu rozliczeniowego, a także instalacji i operatorów statków powietrznych, którzy w trakcie okresu rozliczeniowego, w sposób znaczący, zwiększyli skalę prowadzonej działalności.

Uczestnicy systemu tj. prowadzący instalacje i operatorzy statków powietrznych realizują szereg obowiązków, do których należy obowiązek monitorowania i raportowania wielkości emisji, oraz obowiązek rozliczania wielkości emisji. Monitorowanie i raportowanie emisji ma się odbywać zgodnie z wytycznymi określonymi w aktach wykonawczych wydanych na podstawie art. 14 Dyrektywy przez Komisję, natomiast sama Dyrektywa w załączniku IV, w sposób ogólny ujęła zasady monitorowania i sprawozdawczości.

Wyniki monitorowania wielkości emisji przez prowadzących instalacje i operatorów statków powietrznych są corocznie sprawozdawane w postaci raportu na temat wielkości emisji, który jest przedstawiany w terminie do 31 marca roku następującego po roku monitorowania.

Zgodnie z Dyrektywą (art. 15) ustalenia raportu podlegają obowiązkowej weryfikacji, którą przeprowadza się zgodnie z wytycznymi określonymi w Załączniku V oraz szczegółowych przepisach przyjmowanych przez Komisję w tym zakresie. Weryfikację raportu wykonują akredytowani weryfikatorzy. Nadzór nad weryfikatorami odbywa się na zasadach określonych w przepisach wykonawczych określonych przez Komisję. W wyniku weryfikacji raportu powstaje sprawozdanie weryfikatora, które łącznie z raportem jest notyfikowane właściwemu organowi państwa członkowskiego. Jeżeli raport zostanie zweryfikowany pozytywnie (jako zadowalający), przyjęte w nim ustalenia dotyczące wielkości emisji są wprowadzane do Rejestru Unii na przypisany do instalacji lub operatora statku powietrznego rachunek i w ten sposób dochodzi do ustalenia obowiązku rozliczenia wielkości emisji.

Rozliczenia emisji dokonuje się za pośrednictwem rachunku w Rejestrze Unii przypisanym odpowiednio do instalacji lub operatora statków powietrznych, których działalność doprowadziła do wygenerowania emisji dwutlenku węgla. Rozliczenia emisji dokonuje się umarzając (dokonując zwrotu w terminologii Dyrektywy) uprawnienia do emisji w liczbie odpowiadającej wielkości emisji (art. 12). Rozliczenie wielkości emisji powinno nastąpić nie później niż do 30 kwietnia następnego roku, a wykonanie tego obowiązku jest zabezpieczone karami wskazanymi w art. 16 ust. 3 Dyrektywy. Kara ustalona Dyrektywą wynosi 100 euro za każdą wyemitowaną tonę dwutlenku węgla, która nie została rozliczona. Kary te są podwyższane zgodnie z europejskim wskaźnikiem cen konsumpcyjnych.

Oprócz wskazanej wyżej kary za niedopełnienie obowiązku rozliczenia emisji Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia regulacji dotyczących innych kar, które znajdą zastosowanie do naruszeń przepisów krajowych przyjętych na mocy Dyrektywy oraz zapewnienia by kary te zostały wykonane (art. 16 ust. 1). Komisja Europejska na wniosek państwa członkowskiego może nałożyć na operatora statków powietrznych, zakaz prowadzenia operacji lotniczych, jeżeli operator ten pomimo stosowanych środków narusza obowiązki związane z uczestnictwem w systemie (art. 16 ust. 5).

System handlu uprawnień do emisji wprowadzany Dyrektywą uzupełniają regulacje dotyczące:

• zezwoleń na emisję gazów cieplarnianych, które są wydawane instalacjom uczestniczącym w systemie. Dyrektywa wprowadza wymagania dotyczące występowania o udzielenie zezwolenia, wymagania dotyczące treści pozwoleń (art. 4-6 Dyrektywy) oraz wymagania dotyczące koordynacji pomiędzy warunkami i procedurą wydawania zezwolenia na emisję oraz pozwolenia zintegrowanego udzielanego tej samej instalacji na warunkach określonych w Dyrektywie 2010/75/UE (art. 8);
• zbywania przez państwa członkowskie uprawnień do emisji na aukcjach uprawnień, a także zasady przeznaczania części środków uzyskanych z ich sprzedaży na wskazane w Dyrektywie cele (art. 10);
• zasad udzielania wsparcia niektórym energochłonnym sektorom przemysłu narażonym na zjawisko tzw. ucieczki emisji (art. 10b);
• zasad udzielania wsparcia projektom inwestycyjnym proponowanych przez państwa członkowskie związanym z modernizacją systemów energetycznych i poprawą efektywności energetycznej w ramach tzw. Funduszu Modernizacyjnego (art. 10d);
• dostępu do informacji (art. 17);
• zasad funkcjonowania rejestrów oraz funkcji głównego zarządcy, który nadzoruje sposób funkcjonowania niezależnego rejestru transakcji (art. 19 i 20);
• zasad corocznej sprawozdawczości państw dokumentującej stosowanie przepisów Dyrektywy w państwie członkowskim (art. 21);
• zasad dobrowolnego włączania przez państwo członkowskie dodatkowych działań lub gazów cieplarnianych (art. 24), a także zasad wydawania uprawnień lub jednostek w związku z zarządzanymi przez państwa członkowskie projektami, które redukują emisje gazów cieplarnianych nieobjętych systemem EU ETS (art. 24a);
• zasad stosowania włączeń tzw. małych instalacji w zamian za objęcie tych instalacji środkami równoważnymi (art. 27) oraz opcjonalnego wyłączenia z systemu instalacji emitujących poniżej 2 500 ton CO2.

Postanowienia Dyrektywy zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego ustawą z 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. 2021 poz. 332 ze zm.) oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy.

 Ostatnia aktualizacja: 28.03.2022 r.

system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych