Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska

Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska

Konwencja z Aarhus wypracowana została w ramach Europejskiej Komisji Godspodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Konwencję ratyfikowało 46 państw, w tym Polska, oraz Unia Europejska jako organizacja integracji gospodarczej. Założeniem Konwencji jest zapewnienie każdemu prawa do życia w środowisku odpowiednim dla jego zdrowia poprzez zagwarantowanie dostępu do informacji o środowisku. Konwencja zobowiązuje jej Strony do podejmowania działań ukierunkowanych na zwiększenie świadomości osób fizycznych i prawnych z zakresie dostępu do informacji o środowisku.

Konwencja składa się z 22 artykułów i załączników regulujących kwestie materialne dotyczące prawa dostępu do środowiska oraz udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska (art. 1 – 9) jak również kwestie organizacyjne i formalne takie jak spotkania stron (COP – conference of the parties) czy funkcjonowanie sekretariatu Konwencji (art. 10 – 22). Z kolei załączniki określają listę przedsięwzięć, co do których konieczne jest zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji odnośnie takiego przedsięwzięcia (załącznik I) oraz procedurę arbitrażu w przypadku zaistnienia sporu pomiędzy Stronami Konwencji (załącznik II).

Konwencja wprowadza w art. 2 ust. 3 definicję informacji o środowisku obejmującą m. in. informację o stanach elementów środowiska takich jak powietrze i atmosfera, woda, gleba, grunty, krajobraz i obiekty przyrodnicze, różnorodność biologiczna oraz jej składniki, w tym genetycznie zmodyfikowane organizmy, oraz wzajemnego oddziaływania pomiędzy tymi elementami; czynnikach takich jak substancje, energia, hałas i promieniowanie; oraz informacje dotyczące stanu zdrowia i bezpieczeństwa ludzi czy warunków życia ludzkiego, w zakresie, w jakim wpływa lub może wpływać na nie stan elementów środowiska.

Mając na uwadze to, że w odniesieniu do klimatu mamy do czynienia z całością zjawisk i procesów atmosferycznych, należy uznać, że zaproponowana w Konwencji definicja informacji o środowisku dotyczy również klimatu. Tym samym władze publiczne Stron Konwencji zobowiązane są do udzielania informacji dotyczących klimatu oraz odziaływania zmian klimatu na inne elementy środowiska.

Istotne jest to, że zgodnie z postanowieniami Konwencji osoby i podmioty zainteresowane dostępem do informacji o środowisku nie mają obowiązku wykazywania interesu faktycznego ani prawnego w uzyskaniu żądanej informacji. Jest to również ważna dyrektywa postępowania dla organów władzy publicznej, które nie mogą żądać uzasadnienia złożonego wniosku. W zakresie procedury udostępniania informacji o środowisku, Konwencja wprowadza 1 miesięczny termin udostępnienia informacji z możliwością jego przedłużenia, jednak nie dłużej niż do 2 miesięcy od zgłoszenia żądania. Przesłankami do przedłużenia tego terminu są zakres i stopień skomplikowania żądanych informacji. Konwencja wprowadza pisemną formę odmowy udzielenia informacji. Należy jednak zwrócić uwagę, iż Konwencja przewiduje zamknięty katalog przesłanek odmowy, które należy traktować zawężająco. To tych przesłanek należą m. in. poufność postępowania, bezpieczeństwo publiczne, tajemnica handlowa lub przemysłowa, prawa własności intelektualnej, poufność danych akt czy osoby trzeciej i inne. W przypadku uznania przez wnioskodawcę, że udzielone informacje są niewystarczające czy też wniosek nie został należycie rozpoznany, Strony Konwencji mają zapewnić dostęp do szybkiej procedury odwoławczej.

Konwencja nakłada na jej Strony obowiązek gromadzenia i aktualizacji informacji o środowisku oraz obowiązek ustanowienia przejrzystych procedur udostępniania tych informacji. Jednym ze sposobów realizacji tego obowiązku mają być bezpłatne, publicznie dostępne wykazy, rejestry lub zbiory danych.

Konwencja z Aarhus zobowiązuje również jej Strony do podejmowania działań mających na celu szerokie informowanie społeczeństwa o planowanych przedsięwzięciach mogących istotnie lub potencjalnie oddziaływać na środowisko (art. 6). Prawo do udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji obejmuje m. in. ustanowienie rozsądnych ram czasowych na zapoznanie się i ustosunkowanie do planowanej inwestycji, możliwość zapoznania się z wnioskiem i wydanym na jego podstawie rozstrzygnięciu (wraz z sentencją i uzasadnieniem) oraz dostęp do sądu dla podmiotów, które wykażą interes prawny.

W dalszej części Konwencja ustanawia zasady organizacji spotkań Stron (art. 10), zasady głosowania (art. 11), procedurę przyjmowania poprawek do Konwencji oraz jej załączników (art. 14), sposoby rozstrzygania sporów (art. 16), zasady przystępowania do Konwencji (art. 19) oraz wypowiedzenia Konwencji (art. 21).

W celu dostosowania swojego prawa do wymogów Konwencji, Unia Europejska przyjęła dyrektywę 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG^[1]. Realizację postanowień Konwencji oraz wskazanej dyrektywy w polskim porządku prawnym zapewnia ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. 2020 poz. 283 ze zm.)^[2].

Opracowano 30.10.2020

[1] Dz. Urz. UE L 41 z 14.02.2003 r.

[2] Więcej nt. dostępu do informacji o środowisku i udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska znajdziesz w: M. Górki, Dostęp do informacji i partycypacja publiczna w ochronie środowiska w: Prawo ochrony środowiska, M. Górki (red.), Warszawa 2018, s. 177-193; J. Ciechanowicz-McLean, Prawo ochrony i zarządzania środowiskiem, Warszawa 2019, s. 100-109.

dostęp do informacji o środowisku, dostęp do informacji o klimacie