Umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony

Umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony

W związku z wyjściem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej, dnia 24 grudnia 2020 r. podpisana została umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony, regulująca wzajemne stosunki między stronami. Jest ona tymczasowo stosowana od dnia 1 stycznia 2021 r.

W odniesieniu do handlu i zmian klimatu, strony, w art. 401 umowy, deklarują uznanie znaczenia podjęcia pilnych działań w celu przeciwdziałania zmianie klimatu i jej skutkom, a także roli handlu i inwestycji w realizacji tego celu, zgodnie z UNFCCC, celami porozumienia paryskiego, a także z innymi wielostronnymi umowami środowiskowymi i instrumentami wielostronnymi w obszarze zmiany klimatu. Strony zobowiązują się do skutecznego wykonania ww. umów oraz propagują wzajemne wspieranie polityk i środków w zakresie handlu i klimatu oraz ułatwiają usuwanie przeszkód w handlu i inwestycjach w odniesieniu do towarów i usług o szczególnym znaczeniu dla łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej. Deklarują także wzmocnioną współpracę w zakresie związanych z handlem aspektów polityk i środków w zakresie zmiany klimatu, w tym poprzez wspieranie opracowywania i przyjmowania przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO) oraz Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) ambitnych i skutecznych środków na rzecz zmniejszania emisji gazów cieplarnianych.

Umowa w rozdziale 7. bardziej szczegółowo odnosi się do relacji stron w kwestiach środowiska i klimatu. Głównym zobowiązaniem stron w tym zakresie jest nieobniżanie poziomów ochrony środowiska i klimatu, zdefiniowanych w art. 390 umowy. Strony nie mogą osłabiać ani obniżać w sposób wpływający na handel lub inwestycje między nimi poziomów ochrony środowiska i poziomów ochrony klimatu poniżej poziomów istniejących w dniu zakończenia okresu przejściowego (tj. 31 grudnia 2020 r.), w tym poprzez nieskuteczne egzekwowanie prawa ochrony środowiska lub poziomu ochrony klimatu (art. 391 ust. 2). W odniesieniu do gazów cieplarnianych poziom ochrony klimatu został wyznaczony – w przypadku Unii – jako obejmujący ogół gospodarki cel 40% na 2030 r., włączając unijny system ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych, natomiast w przypadku Zjednoczonego Królestwa – udział w obejmującym ogół gospodarki celu na 2030 r., włączając system Zjednoczonego Królestwa dotyczący ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych (art. 390 ust. 3).

W art. 392 umowy przewidziane zostały postanowienia dotyczące ww. systemów ustalania opłat za emisje gazów cieplarnianych. W ust. 1 i 2 tego artykułu obie strony zobowiązały się do posiadania na dzień 1 stycznia 2021 r. skutecznego systemu ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych obejmującego emisje gazów cieplarnianych z wytwarzania energii elektrycznej, wytwarzania energii cieplnej, przemysłu i lotnictwa. Umowa bezpośrednio wskazuje także, iż zakres unijnego systemu ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych obejmuje loty rozpoczynające się z Europejskiego Obszaru Gospodarczego do Zjednoczonego Królestwa (art. 392 ust. 4 umowy).

W ust. 3 i 5 omawianego artykułu dodatkowo zastrzeżono, iż każda ze stron utrzymuje swój system ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych w zakresie, w jakim stanowi on skuteczne narzędzie w walce ze zmianą klimatu, natomiast skuteczność tych systemów musi utrzymywać poziom ochrony przewidziany w art. 391. Z umowy wynika także obowiązek współpracy stron przy ustalaniu opłat za emisję gazów cieplarnianych. Co istotne, system brytyjski i unijny nie zostały ze sobą powiązane, jednakże, zgodnie z umową, strony poważnie rozważają powiązanie ich w przyszłości w sposób, który zachowa integralność tych systemów i zapewni możliwość zwiększenia ich skuteczności (art. 392 ust. 6).

W związku z powyższymi postanowieniami umownymi, od dnia 1 stycznia 2021 r. w Zjednoczonym Królestwie ustanowiony został brytyjski system handlu uprawnieniami do emisji (UK ETS). System ten opiera się na zasadach analogicznych do unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji, tj. na obowiązkach w zakresie monitorowania, raportowania oraz rozliczania wielkości emisji z instalacji oraz działań lotniczych objętych jego zakresem. Szczegółowe zasady funkcjonowania systemu UK ETS określone zostały w brytyjskim akcie prawnym „The Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme Order 2020”.

Należy odnotować, że brak powiązania między unijnym i brytyjskim systemem handlu uprawnieniami do emisji ma szczególne znaczenie dla operatorów statków powietrznych, którzy w przypadku spełniania przesłanek objęcia zarówno EU ETS, jak i UK ETS, zobowiązani są do wypełniania obowiązków odrębnie w ramach obu systemów. Co istotne, w zakres brytyjskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji wchodzi działalność lotnicza obejmująca m.in. loty rozpoczynające się w Zjednoczonym Królestwie i kończące się w państwie EOG, niezależnie od kraju siedziby lub miejsca zamieszkania operatora.

Utworzenie brytyjskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych ma swoje konsekwencje także w odniesieniu do funkcjonowania unijnego systemu. Na podstawie art. 25a ust. 1 dyrektywy 2003/87/WE, który upoważnia Komisję Europejską do przyjęcia przepisów wyłączających loty rozpoczynające się w państwie trzecim z EU ETS, w przypadku, gdy państwo trzecie przyjmuje środki mające na celu zmniejszenie wpływu tych lotów na zmianę klimatu, Komisja przygotowała projekt rozporządzenia delegowanego zmieniającego dyrektywę 2003/87/WE w zakresie wyłączenia lotów ze Zjednoczonego Królestwa do państw EOG z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji, które ma zostać przyjęte ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2021 r.