Co wpływa na jakość powietrza w Polsce? Jak jest badana?
Jednym z najistotniejszych problemów środowiskowych, z którym boryka się Polska, jest niezadowalająca jakość powietrza. Tworzona przez IOŚ-PIB Baza emisji powierzchniowych, liniowych i punktowych pomaga identyfikować obszary wymagające natychmiastowych działań.
Pomimo obserwowanej w ostatnich latach intensyfikacji działań na rzecz poprawy jakości powietrza uzyskane efekty wciąż nie są zadowalające. Konieczność podjęcia kolejnych, często kosztownych działań powoduje, że niezwykle istotnym zagadnieniem jest ilościowa ocena stopnia zanieczyszczenia w układzie przestrzennym, która pozwoli na wskazanie obszarów wymagających zdecydowanej reakcji. Narzędziem pomocnym w określaniu takich obszarów, na których występują poziomy substancji przekraczające normę, jest modelowanie matematyczne transportu i przemian substancji w powietrzu. Takie modelowanie wykonuje Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy[1], na potrzeby zadań realizowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w zakresie jakości powietrza. Jednym z nich jest roczna ocena jakości powietrza obejmująca klasyfikację stref, której wyniki GIOŚ przekazuje zarządowi województwa. Istotnym elementem, od których zależy jakość wyników modelowania, są dane wejściowe na temat emisji z poszczególnych rodzajów źródeł – baza emisji punktowych, powierzchniowych i liniowych tworzona jest m.in. w ramach projektu Klimada 2.0.
Rodzaje emisji
Jak powszechnie wiadomo, na jakość powietrza mają wpływ różne czynniki. Dane przygotowywane na potrzeby modelowania muszą więc obejmować różne rodzaje źródeł emisji.
Metodyki szacowania emisji na potrzeby modelowania
Przygotowywanie modeli emisyjnych jest procesem złożonym. Zadanie to realizuje Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) – będący częścią IOŚ-PIB). Każdy rodzaj emisji wymaga odrębnego podejścia, które przede wszystkim zależy od dostępności danych. Przykładowo dane na temat emisji ze źródeł punktowych przygotowane są na podstawie Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji.[2]
Baza emisji powierzchniowych, liniowych i punktowych to źródło cennych informacji o wielkościach emisji zanieczyszczeń powietrza w ujęciu przestrzennym.
Jednym z największych wyzwań było opracowanie metodyki szacowania emisji z sektora bytowo-komunalnego (tj. obejmującej przede wszystkim indywidualne gospodarstwa domowe,), która w największym stopniu odpowiada za występujące w kraju przekroczenia norm pyłów zawieszonych w powietrzu – PM10 (pyły, których średnica cząsteczek nie przekracza 10 mikrometrów) i PM2,5 (pyły o średnicy cząsteczek nie przekraczającej 2,5 mikrometra) oraz benzo(a)pirenu. Na potrzeby opracowania metodyki i oszacowania emisji z tego sektora wykorzystana została Baza Danych Obiektów Topograficznych z Centralnego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego oraz przebiegi sieci ciepłowniczych pozyskane w formie adresów lub map, np. z powiatowych ośrodków dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.
Z kolei rozkład emisji z transportu drogowego wspomogły m.in. dane pozyskane z krajowego i lokalnych modeli ruchu.
Metodyki szacowania emisji są wciąż rozwijane i udoskonalane, pozyskiwane są kolejne dane, które przyczyniają się do poprawy jakości szacowania wielkości emisji wykorzystywanej na potrzeby modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu.
[1] Na mocy ustawy Prawo ochrony środowiska
[2] W Bazie znajdują się wszystkiepodmioty korzystające ze środowiska, których działalność powoduje emisje do powietrza.