Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy
| Informacje | |
|---|---|
| Tytuł praktyki | Renaturyzacja rzek |
| Przykład realizacji | Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy |
| Galeria realizacji | |
| Główne cele | Odtwarzanie naturalnych warunków wodnych w rejonie Basenu Środkowego doliny Biebrzy; Poprawa warunków ochrony siedlisk bagiennych w Basenie Środkowym doliny Biebrzy; Poprawa warunków wilgotnościowych wymaganych dla rolniczego użytkowania terenów.
Kanał Woźnawiejski, fot. P.Marczakiewicz; źródło: https://www.biebrza.org.pl/1036,galeria-fotografii
Trzęsawisko w rejonie Modzelówki; fot. M.Siłakowski; źródło: https://www.biebrza.org.pl/1036,galeria-fotografii
Rzeka Jegrznia; for. A. Wiatr; źródło: https://www.biebrza.org.pl/1036,galeria-fotografii
Przeznaczony do modernizacji jaz w Modzelówce; źródło: https://www.renaturyzacja2.biebrza.org.pl |
| Sektory | Gospodarka wodna |
| Główne zagrożenia klimatyczne | Susza |
| Główne działania | Początki przekształceń naturalnych warunków hydrograficznych doliny Biebrzy sięgają połowy XIX wieku. W 1844 r. wystąpiła klęska nieurodzaju związana z wysokimi opadami w okresie letnim, które spowodowały wylewy rzek niszcząc tym samym użytki rolne. Rząd Królestwa Polskiego sfinansował roboty publiczne polegające na budowie dróg bitych oraz osuszaniu bagien biebrzańskich i łąk rudzkich. W okresie 1846-1861 wybudowano Kanał Woźnawiejski i Kanał Rudzki wraz z mniejszymi kanałami, do których zaliczyć można Kanał Łęg i Kanał Kapicki. Na okolicznych terenach rozpoczęto również eksploatację torfu. Wpływ przeprowadzonych prac na degradację tego terenu zauważono już w połowie XX w. W 1954 r. W. Niewidomski w „Ekspertyzie przedmelioracyjnej regionu bagien Augustów-Grajewo-Goniądz-Sztabin” napisał: „(…) bezzwłocznie należy odciąć śluzą Kanał Rudzki od Ełku tuż przy rzece by skierować nurt wody na ich dawny naturalny szlak i ożywić tereny wykazujące dziś zapoczątkowanie procesów destrukcyjnych (dolina martwego Ełku)”. Ten stan próbuje poprawić Biebrzański Park Narodowy realizując od 2010 r. projekty renaturyzacji doliny Biebrzy. Podniesienie poziomu wód pozwoli na poprawę warunków ochrony siedlisk hydrogenicznych w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Cel ten osiągnięty zostanie m.in. poprzez zasilenie w wodę obszaru oraz zahamowanie procesu degradacji siedlisk bagiennych w rejonie systemu wodnego: Kanał Rudzki – rzeka Ełk – rzeka Jegrznia – Kanał Woźnawiejski oraz w rejonie oddziaływania Kanału Kapickiego. Korzyści z poprawy warunków ochrony siedlisk odniosą różne gatunki, a szczególnie awifauna otwartych ekosystemów bagiennych. Celem projektu jest także pogodzenie wymogów rolnictwa z potrzebami ochrony walorów przyrodniczych oraz wymagań ochrony przyrody z rozwojem działalności turystycznej. |
| Efekty | W ramach projektu zmodernizowano, wyremontowano liczne obiekty hydrotechniczne. Wykonano także wiele innych prac mających na celu przywrócenie pierwotnych warunków hydrologicznych w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. W wyniku realizacji projektu przywrócono lub zwiększono przepływ wody pierwotnymi korytami rzek (np. uzyskano zakładany przepływ rz. Jegrzni poniżej połączenia z Kanałem Woźnawiejskim w wysokości około 70% wielkości przed jego rozdziałem pomiędzy Kanał Woźnawiejski i rz. Jegrznię). Prowadzone działania, poprzez stopniowe odtworzenie naturalnego układu wodnego, pozwoliły na zahamowanie procesu degradacji gleb torfowych pomiędzy rz. Jegrznią i Kanałem Woźnawiejskim. Zmiany warunków hydrologicznych sprzyjają zachowaniu cennej fauny i flory występującej na tym terenie. Odtwarzane są w ten sposób specyficzne warunki siedliskowe preferowane przez populacje ptaków lęgowych charakterystycznych dla otwartych, zalewowych terenów trawiastych. |
| Proces wdrażania | Projekt renaturyzacji w Basenie Środkowym doliny Biebrzy obejmuje dwa etapy. W ramach I etapu zrealizowano m.in. następujące prace:
W ramach II etapu wykonano kolejne:
Istotnym problemem przy realizacji projektu okazały się kwestie własności gruntów. W celu przebudowy węzła wodnego Modzelówka oraz przeprowadzenia prac mających na celu udrożnienie koryta rz. Ełk, jak również budowę przepustu na rz. Ełk, konieczne okazało się uzyskanie dostępu do 50 działek. Zaledwie 3 z nich należały do Biebrzańskiego Parku Narodowego, pozostałe zostały wykupione lub też udostępnione przez instytucje państwowe, które nimi zarządzały. Dużą trudnością było pozyskanie 7 działek o nieustalonym stanie prawnym (właściciele nie żyją, a prawo do działek przysługiwało 46 spadkobiercom). Wśród innych przeszkód związanych z pozyskaniem działek można wymienić: emigrację właścicieli poza granice kraju; błędy w ewidencji ludności, błędne wskazanie udziału właścicieli w nieruchomości; brak założonych ksiąg wieczystych; podział geodezyjny działek niezgodny ze stanem faktycznym; przeciągające się procedury w urzędach; zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego (przez pewien okres parki narodowe nie mogły nabywać działek rolnych). Przeszkodą w sprawnej realizacji projektu okazali się niektórzy niesolidni wykonawcy dostarczając wyniki prac z wieloma rażącymi błędami lub też uchylając się od wykonania zamówienia w terminie. Obowiązywały procedury wyłaniania wykonawców przewidziane w Prawie zamówień publicznych, co w przypadku niektórych przetargów gdy nie zgłaszali się oferenci spowodowało konieczność powtórzenia całej procedury, skutkując opóźnieniami w stosunku do pierwotnie zakładanego harmonogramu. Realizacja części zadań w przyjętych terminach okazała się niemożliwa także ze względu na niekorzystne warunki atmosferyczne. Problemem okazał się również brak zainteresowania lokalnej społeczności tematyką ochrony przyrody. W efekcie notowano niską frekwencję na przewidzianych w projekcie warsztatach edukacyjnych dla dorosłych. Koszty realizacji projektu wyniósł:
|
| Uzasadnienie dlaczego projekt jest przykladem dobrej praktyki | Dolina Biebrzy stanowi duży i cenny obszar retencji wody. Szacuje się, że w mokradłach Doliny Biebrzy zakumulowane jest około 500 mln m3 wody, porównywalnie do największych polskich zbiorników retencyjnych (np. jez. Solińskie). Objętość wiosennych wód zalewowych w Dolinie Biebrzy wynosi średnio około 40 mln m3, a więc jest zbliżona do objętością retencji czynnej jez. Siemianówka. Dolina Biebrzy jest unikatowym pod względem przyrodniczych obszarem w Polsce i Europie występowania cennych gatunków flory i fauny. |
| Miejsce realizacji | Polska, Doliny Biebrzy |
| Metryka działania | Kontakt: Biebrzański Park Narodowy Osowiec-Twierdza 8, 19-110 Goniądz Organizacje współpracujące: – Strona internetowa: https://www.biebrza.org.pl/ Data realizacji: I etap: 2010-2016; II etap: 2014-2022
Obszar projektu „Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy”; źródło: https://www.renaturyzacja2.biebrza.org.pl |
| Literatura | Bernatowicz A., 2019, Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środowym doliny Biebrzy, Konferencja „Woda w krajobrazie”, Warszawa. Folder informacyjny o projekcie Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy, https://www.renaturyzacja2.biebrza.org.pl/865,raporty-i-publikacje?tresc=5085 Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy.Etap I, https://www.biebrza.org.pl/338,renaturyzacja-sieci-hydrograficznej-w-basenie-srodkowym-doliny-biebrzy-etap-i, Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym Doliny Biebrzy. Etap I: Plan działań po zakończeniu projektu, http://ec.europa.eu/environment/life/project/Projects/index.cfm?fuseaction=home.showFile&rep=file&fil=LIFE09_NAT_PL_000258_AfterLIFE_PL.pdf Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Etap II. https://www.renaturyzacja2.biebrza.org.pl/
|
| Słowa kluczowe | Renaturyzacja rzek, Biebrza, Dolina Biebrzy, Warunki hydrologiczne, Eksploatacja torfu, Ochrona siedlisk, Bagno, Susza, Degradacja gleb, Zubożenie różnorodności biologicznej, Pożary, Różnorodność biologiczna, Mokradła, Wody zalewowe, Platforma widokowa |
