Zmiany klimatu a zdrowie

Czy zmiany klimatu wpływają na nasze zdrowie? Czy wzrost temperatury, występowanie zjawisk ekstremalnych, brak czystej wody czy zwiększanie się populacji owadów przekłada się na rozwój różnych chorób? Kto jest najbardziej narażony?

Wyniki badań potwierdzają interakcje i powiązania wskaźników zmian klimatu ze zdrowiem populacji generalnej. Powiązania te mają zarówno charakter bezpośredniego zagrożenia (przykładowo zgony powodowane występowaniem ekstremalnych zjawisk pogodowych takich jak burze i tornada), jak i pośredni (np. zachorowania na choroby przenoszone wektorowo przez komary).

Zdecydowana większość szacowanych skutków zdrowotnych łączonych ze zmianami klimatu dotyczy pośredniego wpływu i powiązanych złożonych procesów ekologicznych (utrata bioróżnorodności, degradacja ekosystemów) i społecznych (migracje ludności i występowanie konfliktów na tle ekonomicznym i społecznym).

Do najważniejszych globalnie skutków zdrowotnych zmian klimatu zaliczyć należy choroby wodozależne, przenoszone przez wektory, powodowane zanieczyszczeniem powietrza, choroby będące konsekwencją przeżytych stresów, powodzi, huraganów i tornad oraz choroby będące konsekwencją występowania susz.

Przykładem chorób wodozależnych są skutki zakwitów wody i związanego z nimi rozwoju wytwarzających toksyny sinic, obserwowane zwłaszcza w czasie występowania upałów. Sinice występują powszechnie na całym świecie w zbiornikach zarówno słonowodnych, jak i słodkowodnych, w rzekach, a nawet źródłach termalnych, co powoduje, że zagrożenie dla zdrowia dotyczyć może każdego akwenu wodnego, w którym dochodzi do zakwitu sinic. Bezpośredni kontakt człowieka z kwitnącą wodą prowadzić może do licznych powikłań zdrowotnych. Co więcej, niebezpieczne dla zdrowia jest również spożywanie skorupiaków, małży, ryb i jadalnych alg, odżywiających się fitoplanktonem, poławianych w ekosystemach podatnych na zakwity sinic.

Zmiany klimatu wpływają również na występowanie chorób wodozależnych, w tym poprzez zanieczyszczenie zasobów wody przeznaczonej do spożycia oraz przez wzrost temperatury akwenów i zapewnienie dogodnych warunków do rozwoju bakterii.

W chorobach wektorowych kluczową rolę odgrywają zmiany reżimu termiczno-wilgotnościowego na danym obszarze, wpływając na rozwój oraz zasięg i występowanie wektorów (bakterii, komarów i kleszczy), zwiększając liczbę zgonów oraz zachorowań.

Obserwowane zmiany temperatury, częstości opadów w powiązaniu z występowaniem stagnacji powietrza wpływają na poziom zanieczyszczenia powietrza, który już obecnie stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Zmiany klimatu sprzyjają przemianom chemicznym zachodzącym w atmosferze, ułatwiają ich przenoszenie na dalekie odległości oraz następnie ich depozycję. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza związanymi ze zmianami klimatu są ozon (tworzony w wyniku reakcji fotochemicznych przy wzroście temperatury i udziale promieniowania w obecności innych związków chemicznych – prekursorów ozonu) oraz pył zawieszony (emitowany m.in. w wyniku pożarów lasów oraz wtórnego unosu z terenów suchych).

Zmiany klimatu poprzez niedobory wody i susze na danych obszarach mogą mieć poważne implikacje dla bezpieczeństwa żywnościowego i tym samym poziomu ubóstwa poprzez wzrost cen żywności i pośrednio wpływać na zdolności systemów opieki zdrowotnej do radzenia sobie z pojawiającymi się zagrożeniami dla zdrowia.

Wzrost częstotliwości występowania powodzi, gwałtownych burz i huraganów jest kolejnym i powszechnie odczuwalnym zagrożeniem dla zdrowia związanym ze zmianami klimatu. W przypadku tych zjawisk, poza bezpośrednim zagrożeniem, należy liczyć się również z długoterminowym wpływem na jakość życia i nierzadko diagnozowanymi problemami psychicznymi wynikającymi z utraty mienia oraz poczucia bezpieczeństwa. Zdrowotne skutki zagrożeń klimatycznych mogą być wzmacniane i modyfikowane przez czynniki społeczne i ekonomiczne.

Wpływ zmian klimatu na zdrowie w populacji generalnej nie jest równomierny. Badania naukowe wskazują na grupy ludności szczególnie wrażliwe na wpływ zmian klimatycznych, którego uwarunkowania wynikają m.in. z istniejących nierówności społeczno-ekonomicznych, norm kulturowych czy czynników fizjologicznych. Do grup tych należą dzieci, osoby starsze oraz osoby z istniejącymi problemami zdrowotnymi, w tym niepełnosprawni. Zmianami klimatu dotknięte mogą być szczególnie osoby bezdomne, biedne i zmarginalizowane społecznie. Dlatego niemal pewne jest, że skutki zmieniającego się klimatu dotkną najbiedniejsze i najbardziej wrażliwe społeczności w pierwszej kolejności. Co więcej, szacuje się, że wzajemnie powiązania systemów klimatycznych z ekosystemami i demografią mogą zaburzyć obecne warunki rozwoju całych populacji.

W 2014 r. Światowa Organizacja Zdrowia oszacowała wpływ klimatu na zdrowie na poziomie 250 000 potencjalnych przedwczesnych zgonów rocznie w latach 2030-2050. Ocenia się, że poziom ten może być zaniżony, gdyż nie uwzględnia szkód gospodarczych związanych z upałami, powodziami oraz z niedoborem wody. Istotne znaczenie mają interakcje między zmianą klimatu a wieloma innymi trendami mającymi wpływ na zdrowie publiczne, takimi jak poziom ubóstwa czy migracje w regiony o mniejszej podatności na zmiany klimatyczne oraz czynniki społeczne takie jak gęstość zaludnienia i urbanizacja oraz zmiany demograficzne poprzez starzenie się populacji.

Obecne na kontynencie europejskim zidentyfikowano cztery główne zdrowotne zagrożenia klimatyczne, które mogą być traktowane odrębnie w ocenie ryzyka i nie są łączone z bardziej ogólnymi wskaźnikami zmian klimatu. Są to temperatury ekstremalne (głównie skupiające się na ekstremalnie wysokich temperaturach), choroby przenoszone przez wektory, choroby przenoszone przez wodę i żywność oraz powodzie (dotyczy zarówno powodzi przybrzeżnych, jak i rzecznych).

Chociaż globalne ocieplenie może przynieść pewne korzyści, szczególnie zauważalne w skali lokalnej, takie jak np. spadek liczby zgonów z powodu wychłodzenia w klimacie umiarkowanym lub wzrost produkcji żywności na niektórych obszarach, gdzie warunki klimatyczne sprzyjają danej uprawie, to ocenia się, że skutki zdrowotne zmieniającego się klimatu najprawdopodobniej będą w przeważającej mierze obszarów globu negatywne.

Autor: Krzysztof Skotak