Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej, sporządzona w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r.

Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej, sporządzona w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r.

Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej została sporządzona w Wiedniu, dnia 22 marca 1985 r. (dalej „Konwencja wiedeńska”). Jest to pierwsza wielostronna umowa międzynarodowa dotycząca globalnego problemu z dziedziny ochrony środowiska związanego atmosferą. Jej negocjacje zostały zainicjowane przez jedną z wyspecjalizowanych agend ONZ – Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Environment Programme, UNEP). Impulsem do rozpoczęcia prac nad konwencją była publikacja badań naukowych wskazujących, że chlorofluorowęglowodory (freony), przyczyniają się do zmiany właściwości chemicznych (zubożenia) warstwy ozonowej. Freony były powszechnie stosowane m.in. w urządzeniach chłodniczych i aerozolach. Warstwa ozonowa jest powłoką zwiększonej koncentracji ozonu w atmosferze, znajdującą się mniej więcej od 20 do 40 kilometrów nad powierzchnią Ziemi (niekiedy podaje się zakres 10 – 50 km), która chroni Ziemię przed szkodliwym dla organizmów żywych promieniowaniem ultrafioletowym. Tym samym warstwa ozonowa umożliwia życie na Ziemi i istotne jest utrzymanie jej odpowiednich właściwości.

Konwencja wiedeńska ma charakter ramowy. Zawiera ona m.in. ogólne zobowiązanie Stron do podejmowania właściwych środków, w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed „negatywnymi skutkami wynikającymi lub mogącymi wyniknąć z działalności człowieka, zmieniającej lub mogącej zmienić warstwę ozonową”. Ustanawia także strukturę instytucjonalną umożliwiającą podejmowanie decyzji i działań w zakresie objętym Konwencją wiedeńską. Na strukturę tę składa się przede wszystkim Konferencja Stron, która jest głównym organem decyzyjnym, oraz Sekretariat, który pełni szereg funkcji głównie organizacyjnych i administracyjnych. Siedziba Sekretariatu znajduje się w Nairobi w Kenii. Konwencja nie nakłada na Strony wiążących zobowiązań dotyczących redukcji emisji substancji zubażających warstwę ozonową ani nie konkretyzuje żadnych innych prawnie wiążących celów. Dlatego ważnym uzupełnieniem Konwencji wiedeńskiej jest sporządzony dnia 16 września 1987 r. Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (dalej jako „Protokół monterealski”), który zobowiązuje jego Strony do ograniczenia produkcji i konsumpcji określonych w nim substancji (zwłaszcza chlorofluorowęglowodorów i halonów). Głównym organem decyzyjnym Protokołu montrealskiego jest Spotkanie Stron, które odbywa się w połączeniu z posiedzeniami Konferencji Stron Konwencji wiedeńskiej. Do Protokołu montrealskiego przyjęto kilka poprawek. Dotyczyły one w szczególności dodawania nowych substancji do zakresu regulacji Protokołu montrealskiego.

Trzeba zaznaczyć, że zjawisko zubożenia warstwy ozonowej (prowadzące do powstania tzw. dziury ozonowej) jest zagadnieniem odrębnym od problemu zmian klimatu i zagadnienia te zostały osobno uregulowane na poziomie międzynarodowym. Odpowiedzią społeczności międzynarodowej na problem zmian klimatu jest Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (dalej jako „UNFCCC”)[1] oraz uzupełniające ją instrumenty prawne (Protokół z Kioto[2], Porozumienie paryskie[3]). Odpowiedzią na problem zubożenia warstwy ozonowej jest natomiast omawiana tutaj Konwencja wiedeńska oraz uzupełniający ją Protokół montrealski. Kwestia zubożenia warstwy ozonowej i kwestia zmian klimatu są jednak ze sobą pośrednio powiązane, co niekiedy wymaga koordynacji działań podejmowanych na szczeblu międzynarodowym, w celu uwzględnienia tych powiązań, oraz współpracy między organami i instytucjami ustanowionymi w ramach Konwencji wiedeńskiej i UNFCCC oraz uzupełniających je dokumentów. Tytułem przykładu można wskazać na poprawkę do Protokołu montrealskiego przyjętą w 2016 r. w Kigali. W jej wyniku Protokołem montrealskim objęto określone substancje z grupy fluorowęglowodorów (ang. hydrofluorocarbons, HFC). Substancje te są wykorzystywane jako zamienniki substancji zubażających warstwę ozonową m.in. w urządzeniach chłodniczych. Są neutralne dla warstwy ozonowej, ale mają duży potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (ang. Global Warming Potential, GWP). W związku z tym są one objęte UNFCCC, przede wszystkim wymaganą w niej sprawozdawczością w zakresie emisji gazów cieplarnianych. Poprawka z Kigali w żadnym razie nie wyłącza HFC spod zakresu regulacji UNFCCC, co zostało w niej wprost stwierdzone. Poprawka z Kigali do Protokołu montrealskiego wprowadza jednak dodatkowe regulacje dotyczące stopniowego ograniczania stosowania HFC.

Obecnie (lipiec 2019 r.) jest 198 Stron Konwencji wiedeńskiej[4] (w tym Unia Europejska – obok jej państw członkowskich) i tyle samo Stron Protokołu montrealskiego[5]. Cztery pierwsze poprawki do Protokołu montrealskiego ratyfikowało 196 państw i Unia Europejska, zaś ostatnią poprawkę, poprawkę z Kigali, ratyfikowały na dzień 22 lipca 2019 r. 74 państwa i Unia Europejska (75 stron)[6].

Opracowano dnia 31.07.2019 r.

[1] Szerzej zob. https://klimada2.ios.gov.pl/akt-prawny/ramowa-konwencja-narodow-zjednoczonych-w-sprawie-zmian-klimatu-sporzadzona-w-nowym-jorku-dnia-9-maja-1992-r/

[2] Szerzej zob. https://klimada2.ios.gov.pl/akt-prawny/protokol-z-kioto-do-ramowej-konwencji-narodow-zjednoczonych-w-sprawie-zmian-klimatu-sporzadzony-w-kioto-dnia-11-grudnia-1997-r/

[3] Szerzej zob. https://klimada2.ios.gov.pl/akt-prawny/porozumienie-paryskie-do-ramowej-konwencji-narodow-zjednoczonych-w-sprawie-zmian-klimatu-sporzadzonej-w-nowym-jorku-dnia-9-maja-1992-r-przyjete-w-paryzu-dnia-12-grudnia-2015-r/

[4] Zob. https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-2&chapter=27&clang=_en

[5] Zob. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-2-a&chapter=27&lang=en

[6] Zob. https://ozone.unep.org/index.php/all-ratifications; zob. również: https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-2-f&chapter=27&clang=_en

warstwa ozonowa