Zielone torowiska w Warszawie

Schemat sieci torów tramwajowych z zaznaczonymi istniejącymi odcinkami zielonych torowisk (stan na 1 lipca 2020 r.); Źródło: Tramwaje Warszawskie sp. z o.o.

Zminimalizowanie skutków wywołanych deszczami nawalnymi
Zachowanie lokalnej różnorodności biologicznej
Zmniejszenie hałasu i drgań emitowanych przez tramwaje do otoczenia
Poprawa jakości powietrza

Transport
Gospodarka wodna
Zdrowie Publiczne

Ekstremalne opady deszczu
Wzrost temperatury powietrza
Fale upałów
Miejska Wyspa Ciepła

Rozwój zielonych torowisk wpływa na wzrost bilansu powierzchni biologicznie czynnej, co skutkuje zminimalizowaniem następstw intensywnych opadów, złagodzeniem efektu przegrzania miasta w upalne dni, a także przeciwdziała (w sezonie wegetacyjnym) wtórnemu unosowi zanieczyszczeń transportowych, który poza sezonem grzewczym jest jedną z głównych przyczyn epizodów smogu w Warszawie.

Dzięki podejmowanym od 2010 r. inwestycjom już 18% sieci torów tramwajowych w Warszawie ma zieloną zabudowę torowisk. Wraz z modernizacją istniejących i budową nowych linii będzie przybywać zielonych torowisk, zgodnie z założeniem, że tory na wszystkich inwestycjach tramwajowych w Warszawie będą zielone.

W Warszawie łączna długość zielonych torowisk wynosi 25, 476 km (stan na dzień 15.10.2020 r.). W tabeli wskazano lokalizację zielonych odcinków torów wraz z długością i powierzchnią.

W najbliższych latach planowane jest wprowadzenie roślinności na 32,5 km torowisk warszawskich.

Pierwsze zielone torowisko powstało w 2010 r. na ul. Mickiewicza na odcinku od ul. Mierosławskiego do ul. gen. Zajączka (788 m linii torów). Na podbudowie bezpodsypkowej zastosowano trawę z siewu. Kolejne dwa odcinki tras tramwajowych zostały przekształcone w trawiasty tor w 2011 r.: w al. Zielenieckiej na odcinku od Ronda Waszyngtona do ul. Targowej (1481 m) i ul. Zgrupowania AK Kampinos na odcinku od pętli Metro Młociny do ul. Encyklopedycznej (1297 m). W latach 2019 i 2020 r. rozpoczęto na większą skalę proces przekształcania torowisk wysypanych tłuczniem na torowiska z zieloną, naturalną nawierzchnią. Obecnie przy okazji remontów i budowy nowych tras tramwajowych Tramwaje Warszawskie jako standard zaczynają wprowadzać zielone torowiska.

Aktualnie wszystkie zielone torowiska wykonane są jako konstrukcje bezpodsypkowe z podbudową w postaci płyty betonowej. W zależności od lokalizacji torowiska, konstrukcje te różnią się między sobą sposobem rozwiązania mocowania i podparcia szyn, z uwagi na stosowanie różnych rozwiązań technicznych. W istniejących torowiskach zielonych o konstrukcji bezpodsypkowej z płytą betonową stosowane jest punktowe podparcie i mocowanie szyn, a płyta betonowa wykonywana jest ze spadkiem powierzchniowym 2% do osi torowiska. Dzięki temu możliwy jest spływ nadmiaru wody pod szynami do drenażu usytuowanego w międzytorzu torowiska. 

Wykonaniu trwałej i stabilnej płyty betonowej oraz odwodnienia wgłębnego (drenażu) powoduje, że podbudowa torowiska zielonego nie wymaga prowadzenia żadnych prac utrzymaniowych (konserwacji i napraw). W przypadku wymiany szyn, występowanie roślinnej zabudowy jest znacznie korzystniejsze niż zabudowy betonowej, ponieważ nie ma konieczności skuwania betonu celem wykonania demontażu szyn (prace te wymagają jedynie punktowego odgarnięcia ziemi w strefie przyszynowej, a po ich zakończeniu uzupełnienia powstałych ubytków – punktowego odtworzenia roślinności). Brak konieczności skuwania betonu powoduje również, że prace te nie wymagają użycia specjalistycznego sprzętu do usuwania betonu, a więc mogą być prowadzone w sposób mniej uciążliwy dla mieszkańców.

Natomiast wykonanie zabudowy zielonej w torowiskach podsypkowych skutkuje w praktyce znacznym utrudnieniem lub brakiem możliwości prowadzenia podstawowych czynności utrzymaniowych dotyczących tłuczniowej podbudowy torowiska i podkładów, jeśli priorytetem jest zapewnienie przede wszystkim wysokich walorów estetycznych roślinności. Torowiska te wymagają średnio co 5 lat przeprowadzenia cyklicznego podbijania (w celu usuwania nierówności toru), bieżącego usuwania wad podbudowy w postaci tzw. wychlapek oraz bieżących wymian zużywających się elementów rusztu torowego i podbudowy. Oznacza to, że aby skutecznie prowadzić prace utrzymaniowe w torowisku podsypkowym, niezbędne jest zapewnienie pełnego dostępu do podkładów, przytwierdzeń i podbudowy tłuczniowej. Zabudowa roślinna przykrywa te elementy, a więc uniemożliwia wykonywanie ich przeglądu oraz napraw, jeśli nie zostanie uprzednio usunięta z torowiska. Cykliczny demontaż i odtwarzanie roślinnej zabudowy na czas wymienionych powyżej prac (celem utrzymania wysokich walorów estetycznych i akustycznych torowiska) generuje jednak wysoki koszt, ponieważ realizując wymienione prace torowe każdorazowo należy zdemontować całą zabudowę roślinną, a po ich zakończeniu konieczne jest wykonanie roślinności na nowo (z uwagi na charakter prac i wykorzystywany sprzęt zachowanie istniejącej roślinności nie jest możliwe). W związku z tym należy mieć świadomość, że zakładając roślinność w torowisku podsypkowym, wysokie walory estetyczne i akustyczne można uzyskać jedynie dzięki ponoszeniu znacznych kosztów na cykliczne odtwarzanie roślinności (po zakończeniu realizacji bieżących prac utrzymaniowych). 

Utrzymanie zielonej zabudowy wymaga zabiegów pielęgnacyjnych, tj. koszenia, nawożenia, odchwaszczania, dosiewania – trawa, dosadzania  – rozchodnik oraz podlewania. Częstotliwość tych czynności uzależniona jest od warunków pogodowych. W przypadku zabudowy trawiastej konieczne jest codzienne podlewanie gdy temperatura przekracza 25ºC i brakuje opadów dłużej niż 3 dni. Innymi koniecznymi zabiegami są koszenie, dosiewanie traw oraz nawożenia. Zabieg odchwaszczania należy stosować również w przypadku roślin z gatunku rozchodników, ponieważ zapobiega wypieraniu oryginalnych gatunków przez chwasty, oraz utrzymaniu estetyki i funkcjonalności torowiska. 

Zimowe zasolenie stanowi zagrożenie zarówno dla zabudowy trawiastej, jak i rozchodnikowej, dlatego konieczne jest zastosowanie osłon z mat słomianych. Zabudowa roślinna narażona jest także na uszkodzenia mechaniczne przez pojazdy. Zabudowa z rozchodnika wykazuje niską zdolność do samoistnej regeneracji po ustąpieniu niesprzyjającego czynnika, np. zasolenia.

Koszt wykonania i utrzymania różnego rodzaju zabudowy zaprezentowano w tabeli.

* dane na podstawie zawartych umów
mtp – metr toru pojedynczego

Działania podejmowane w Warszawie są dobrym przykładem rozwoju zielonych torowisk w miastach. Dodatkowym aspektem są badania prowadzone na dwóch poletka doświadczalnych z roślinami w celu przetestowania sposobu sadzenia roślin, doboru gatunku do podłoża i wytrzymałość na trudne warunki (wzrost bez podlewania i odchwaszczania).
W ramach tego projektu w torowisku tramwajowym al. Zielenieckiej w miejsce zabudowy trawiastej zostały posadzone rośliny bylinowe: głodek mrzygłód, krwawnik kutnerowaty, paronychia macierzankowa, pięciornik wiosenny, rojnik, macierzanka omszona, macierzanka zwyczajna, rozchodnik kaukaski. Celem było sprawdzenie jak rośliny poradzą sobie w warunkach braku działań utrzymaniowych. Rok 2020 charakteryzował się bardzo wysokimi opadami w okresie wiosennym. Większość sadzonek źle zniosła nadmiar opadów tworzących zastoiska wody i zgniła.
W ramach programu badawczego na ul. 11 Listopada wykonany został testowy odcinek roślinnej zabudowy torowiska o konstrukcji podsypkowej (dotychczas zielona zabudowa była tylko w torowiskach o konstrukcji bezpodsypkowej). Celem jest znalezienia rozwiązania alternatywnego, pozwalającego na szybsze i mniej kosztowne wykonywanie zielonych torowisk tramwajowych w Warszawie. Szacuje się, że wnioski i ocenę zastosowanych rozwiązań będzie można sformułować nie wcześniej niż po 2022 r., czyli po dwóch okresach zimowych. Oceną objęte będą m. in.: stan estetyczny roślinności, odporność roślin na suszę oraz przede wszystkim wpływ zabudowy na stan podbudowy podsypkowej torowiska. Dotychczasowe obserwacje nie wskazują na degradację zielonej zabudowy torowisk.

Polska, Warszawa

Kontakt: Tramwaje Warszawskie sp. z o.o.

Działu Ochrony Środowiska

Marta Gajczyk
mgajczyk@tw.waw.pl

ul. Siedmiogrodzka 20, 01-232 Warszawa

tel: 22 534-55-35 / kom: +48 502-005-203

Strona internetowa: www.tw.waw.pl

Instytucje współwdrażające: Urząd Miasta Stołecznego Warszawy

Data realizacji: od 2010 r. 

Materiały otrzymane z Tramwajów Warszawskich sp. z o.o. (p. Marta Gajczyk, kierownik Działu Ochrony Środowiska)

Zieleń w mieście (https://miastojestnasze.org)

Zielone torowisko, Torowiska w Warszawie, Zielone tory, Transport, Tramwaj w Warszawie, Opady deszczu ,Fale upałów, Temperatura powietrza, Miejska Wyspa Ciepła, Gospodarka wodna, Zielona zabudowa, Zdrowie publiczne, Zmniejszenie hałasu, Zmniejszenie drgań, Powietrze, Poprawa jakości powietrza, Jakość powietrza, Różnorodność biologiczna

Zielone torowiska w Krakowie

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_tramwaj%C3%B3w_w_Krakowie 

Zielone torowisko w Krakowie, fot. ZIKiT Kraków

Źródło: https://portalkomunalny.pl/zazielenianie-torowisk-okiem-praktyka-328673/

Zmniejszenie hałasu i drgań emitowanych przez tramwaje do otoczenia
Zminimalizowanie skutków wywołanych deszczami nawalnymi
Zachowanie lokalnej różnorodności biologicznej
Poprawa jakości powietrza

Transport
Gospodarka wodna
Zdrowie Publiczne

Ekstremalne opady deszczu
Wzrost temperatury powietrza
Fale upałów
Miejska Wyspa Ciepła

Kraków jest pierwszym w Polsce miastem i jednocześnie liderem w zazielenianiu sieci tramwajowych. Pierwszy fragment trawiastego torowiska o długości około 1 km powstał na ulicy Bronowickiej w 2000 r. Kolejny, mierzący ok. 1,3 km, w 2004 r. przy ul. 3 Maja do pętli „Cichy Kącik”. Od tamtego czasu w Krakowie przybyło takich rozwiązań z zakresu infrastruktury miejskiej. Łączna długość zielonych torowisk wynosi 28 km toru pojedynczego, co stanowi blisko 14% torowisk w mieście. 

Wdrożenie rozwiązania na 28 km linii jednotorowej (lata 2000-2018)

Zielone torowiska w Krakowie wprowadzono przede wszystkim w końcowych odcinkach tras tramwajowych (łącznie 28 km). Można je zobaczyć w ciągach komunikacyjnych m.in.: al. 3 Maja (2 kmtp), Kamienna – Prądnicka – Dr. Twardego – Krowodrza Górka (4 kmtp), Rondo Grzegórzeckie – Mały Płaszów (8,2 kmtp), Grota Roweckiego – Czerwone Maki (6 kmtp).Wszystkie pokryte są roślinnością trawiastą. Pielęgnacją i utrzymaniem systemu zielonych torowisk w Krakowie zajmuje się Zarząd Zieleni Miejskiej. Wysokie walory estetyczne zielonych torowisk są utrzymywane na ul. 3 Maja i na Ruczaju, stanowią one wizytówkę krakowskiej zielonej infrastruktury tramwajowej.  

Problemem w utrzymaniu odpowiedniego stanu zielonych torowisk jest zagrożenie związane ze zniszczeniem roślinności przez pojazdy serwisowe bądź uprzywilejowane, co wiąże się z kosztownymi pracami przywracającymi warstwę roślinną w przestrzeni międzyszynowej. Dodatkowym utrudnieniem są prace modernizacyjne dotyczące regulacji czy naprawy torów trwające dłużej i wymagające więcej pracy na zielonych torowiskach w stosunku do tradycyjnych rozwiązań. 

Koszt budowy zielonych torowisk jest prawie dwukrotnie wyższy od podsypkowej konstrukcji torowiska. Wpływa na to konieczność izolacji szyn i instalacji systemu nawadniającego (torowiska trawiaste). Większe są też koszty utrzymania we właściwym stanie zielonych torowisk, co jest związane z koszeniem, nawożeniem i podlewaniem.

W Krakowie planowane są nowe zielone inwestycje w sieci tramwajowej. Kolejne zielone torowiska mają powstać m.in. na linii tramwajowej z KST Krowodrza do Górki Narodowej w ramach budowy linii Krakowskiego Szybkiego Tramwaju. Ponad 60% z blisko 5,5 km nowej linii będzie wykonane w zielonej technologii.

To przykład pierwszej w Polsce realizacji zielonych torowisk. Wieloletnie praktyki we wdrażaniu i utrzymaniu tej zielonej miejskiej infrastruktury mogą być cennym źródłem informacji dla innych miast.

Polska, Kraków

Kontakt: Zarządu Infrastruktury Komunalnej i Transportu

sekretariat@zdmk.krakow.pl

Instytucja współpracująca: Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie

Strona internetowa: https://zikit.krakow.pl

Data realizacji: od 2000 r. 

https://raportkolejowy.pl/zielony-transport-wjezdza-na-zielone-torowiska/

2018. Banasiuk. Zielone torowiska – rozwiązania dla Krakowa. Praca inżynierska. Politechnika Krakowska. Wydział Inżynierii Środowiska.
2019. Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej. Kraków 2018.

J. Więcławska. Zazielenianie torowisk okiem praktyka. Zieleń miejska, (2), 2016

(https://portalkomunalny.pl/zazielenianie-torowisk-okiem-praktyka-328673/)

Zielone torowisko, Torowiska w Krakowie, Zielone tory, Transport, Tramwaj w Krakowie, Opady deszczu ,Fale upałów, Temperatura powietrza, Miejska Wyspa Ciepła, Zielona zabudowa, Gospodarka wodna, Zdrowie publiczne, Zmniejszenie hałasu, Zmniejszenie drgań, Powietrze, Poprawa jakości powietrza, Jakość powietrza, Różnorodność biologiczna